Kultura ludowa

Kultura ludowa to folklor i sztuka charakterystyczne dla społeczności zamieszkujących określone tereny. Wyrasta ona ze wspólnych doświadczeń historycznych, form gospodarowania i warunków zycia. Wpływają na nią cechy etniczne i warunki środowiska przyrodniczego.
Sztuka to działalność artystyczna jak : tkactwo, garncarstwo, kowalstwo, plecionkarstwo (z wikliny i korzenia), rzezbiarstwo itd ...
Folklor (ang. Folk-lore= wiedza ludu) to dziedzina wiedzy kultury o charakterze wieloskładnikowym przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie (muzyka, śpiew, opowiadania, legendy i tańce).

Pisanki, kraszanki i wydmuszki

Zdobienie jaj to tradycja, która przetrwała w Polsce do dziś. Różnorodna technika wymagająca często wiele zręczności przekazywana jest pokoleniom szczególnie podczas przedwielkanocnych wieczornic.

Jednym z łatwiejszych (ale i najstarszym) sposobem jest farbowanie : kolorowe jaja uzyskujemy gotując je w wodzie z łupiną cebuli (kolor żółty), liściem młodego zboża lub szpinaku (jasno lub ciemno zielony) oraz czerwonym burakiem (kolor purpurowy).

Najbardziej znana jest technika „pisanek” (od słowa „pisać”) polegająca na malowaniu wybranego wzoru farbą i cienkim pędzelkiem albo też wydrapywanie wzorów czubkiem nożyka lub oklejanie wycinanką (wcześniej jajko pokrywamy farbą). Bardziej skomplikowane jest wydrapywanie wzorów na jajku pokrytym pszczelim woskiem (następnie zanurzamy je w barwniku). Po zabarwieniu wycieramy szmatką pozostaly wosk.

Innym sposobem zdobienia jest sukcesywne rysowanie ornamentów roztopionym woskiem po czym zanurzanie jajka w roztworach barwiących (od jasnego do ciemnego) aż do uzyskania żądanego efektu. Następnie pisankę przysuwamy do płomienia świecy i wycieramy szmatką gdy wosk stopnieje.

Majpopularniejsze motywy i najczęściej używane są kwiaty, kogutki oraz formy geometryczne. Niekiedy przedstawiają one zwierzęta i rzadziej elementy religijne.

Kolorowe pisanki wraz z innymi smakołykami znajdą się na świątecznym stole Wielkanocnym w każdym polskim domu.

 

Wycinanki
 

.

Region Warszawy - praca Wandy Skowron


Wycinanki jest to sztuka ludowa praktykowana szczególnie w rejonie środkowo-wschodniej Polski tj na terenach byłego Księstwa Warszawskiego.  

Były i nadal są to prawdziwe koronki z papieru wykonywane wyłącznie przez kobiety. Do wyrobu wycinanek używano początkowo (w XVIII wieku) papieru białego, który z biegiem czasu zastąpiono błyszczącym i kolorowym. Ich formy są różnorodne : figury geometryczne, drzewa życia, kwiaty, ptaki, postacie, w zależnosci od natchnienia. Wsród pierwszych zapisek o wycinankach i miejscach ich wystepowania (pierwsze zbiory, pochodzą z lat 1901-1905), znajdują sie wycinanki lowickie, kurpiowskie i z okolic Kolbieli.
W dawnych czasach wycinanki służyły do upiększania wnętrz domów w okresie świat Wielkanocnych i Bożego Narodzenia oraz przy okazji uroczystości rodzinnych (ślub, chrzciny....). W dlugie jesienne i zimowe wieczory starsze kobiety i dziewczeta wycinaly z kolorowego papieru różne wzory wycinanek, którymi stroily swoje izby zawieszając
lub naklejając je na scianach i belkach sufitu. Do wycinania używano dużych, kowalskiej roboty, nożyc do strzyżenia owiec. Wiecej informacji na temat wycinanek oraz twórczosci ludowej można uzyskac w  książkach autorstwa A.Sledziewskiego i J.Grabowskiego.

 

ZALIPIE

.

Zalipie

Jednym z ciekawszych przykładów polskiej sztuki ludowej jest wieś Zalipie słynna z malowanych domów. Zwyczaj zdobienia wybielonych wiejskich izb wywodzi się z końca XIX wieku. Na wiosnę dekorowano wnętrza kwiatami wykonanymi z bibulki, wycinankami i malowanymi kwiatami. Malowidła wykonywano taże na zewnętrznych ścianach domów. Jako pędzel służyło wówczas włosie z końskiej grzywy.

Aby utrzylać upadającą tradycję sztuki ludowej, zorganizowany został, w roku 1948 przez byłe władze, konkurs na majładniejszą « Malowaną Chatę ». Obecnie w Zalipiu jest okolo 20 malowanych domów. Dekoruje się nie tylko domy ale także płoty, studnie i sprzęt domowy. Konkurs istnieje nadal a turyści oprócz malowanych domów znajdują rękodzieło i ceramikę w «stylu » Zalipia. Aktualnie, patronem konkursu jest Muzeum Etnograficzne w Tarnowie  a jego wyniki ogłaszane są  w niedzielę po święcie Bożego Ciała. Felicja Curyłowa (1904 -1974), wybitna malarka zalipiańska, była jedną z pierwszych uczestniczek corocznych konkursów "Malowana Chata''. Jej malowana zagroda jeszcze za życia malarki była najczęściej odwiedzana przez turystów. Po jej śmierci zagroda została zakupiona przez "Cepelię'' i w 1978 r. przekazana Muzeum Okręgowemu w Tarnowie. W 1981 r. przeniesiono do tej zagrody z innej części wsi budynek z XIX w.