30-go
listopada, Andrzejki, na Śląsku...
Gdzie znajduje się Śląsk... ? Śląsk leży przy granicy Niemiec,
Polski i Republiki Czeskiej : to taka sobie „Alsace Lorraine”
Europy Centralnej nad ktorą wisiały na zmianę : chorągiew niemiecka
i polska. Jasne ? Tak więc, na Śląsku, w Andrzejki istniała dawniej
tradycyjna przepowiedni.
Młodzież polska zbierała się aby przepowiadać przyszłość : Przez ucho dużego starego klucza lano do zimnej wody ołów lub roztopiony wosk. Następnie z cieni rzucanych przez uzyskane z wosku lub ołowiu formy (ustawianych w blasku świec) odczytywano na ścianie wrożby.
Następnie, w wesołej atmosferze tak charakterystycznej
dla młodzieży, panny poł-serio poł-żartem ustawialy pantofelki jeden
za drugim w kierunku drzwi. Właścicielka pantofelka, który pierwszy
ustawiony był za progiem miała wielką szansę wyjścia za mąż w nadchodzącym
roku. I każdy głośno zastanawiał się kto jest jej szczęśliwym
wybrańcem.
Wg Oskara Kolberga, etnologa, zdażało się rownież że panny rzucały
buciki przez ramię : gdy pantofelek upadł na czubek (oj, tylko nie na
obcas !) i do tego w kierunku drzwi; była wielka szansa na zaślubiny
w ciągu roku. W tem sam sposób rzucano obierki z całego jabłka :
wystarczylo zgadnąć kształt litery jaką zakreślała obierka aby uzyskać
inicjały szczęśliwego wybrańca... Wrożbiarstwo łatwiejsze niż by się
wydawało na pierwszy rzut oka : każda panna dobrze widziała, ktoremu
kawalerowi pozwalała na zaloty.
.
W rejonie Bytomia i Raciborza wrzucano do wody, zgodnie z tradycją,
igły którym nadano wcześniej imię panny lub kawalera. Gdy dwie igły
stykały się w wodzie przepowiadano, że parę polączy związek
małżeński.
Wrożono rownież która panna będzie bogata, która zazna głodu a którą
najwcześniej spotka śmierć. W tym celu ustawiano pod trzema kubkami
: pod jednym monetę, pod drugim kawałek chleba a pod trzecim trochę ziemi.
Wrożbom tym towarzyszyły tańce i zabawa po których młodzież była
głodna i spragniona. Lecz gospodarze wieczoru mieli wszystko
przygotowane aby zagasić pragnienie i głód bawiących się... anyżki,
makarony, kokosanki, kołaczki, ciemne piwo, szeker, soki
i gorące kakao.
Tak, zgadliście, że w tym dniu ważnym było nie tyle wierzyć we
wrożby lecz spędzić miły wieczor w gronie przyjaciół.
Co roku, w miesiącu lipcu w Krakowie obchodzi się zwycięstwo Polski
nad Tatarami. Od klasztoru Norbertynek aż na Rynek przechodzi taneczny orszak. Na jego czele znajduje się
Lajkonik, jeździec ubrany w strój tatarski, który tańczy i wiruje wśród gapiącego tłumu przechodniów.
Lajkonik to biały koń ubrany w brokat i pióra. Na głowie ma wysoki
kapelusz w formie stożka zapończony księżycem a w ręku ogromny młot,
którym wiruje nad głowami.
Lajkonik ma zawsze opaloną karnacje skóry i nosi bardzo gęsta ciemna
brodę.
Postać ta powstała za czasów długoletniego panowania w Polsce Tatarów.
Legenda mówi, że gdy dotknięty zostaniesz jego młotem lub małą pałką
to przez okrągły rok nie opuści cię fortuna.
Boże Narodzenie
Święta Bożego Narodzenia a szczególnie Wigilia (24 grudnia) należą do najbardziej rodzinnych swiąt i zajmują bardzo ważne miejsce w tracycji polskiej. Wiąże się z nimi wiele obrzędów, obyczajów i wierzen. W okresie tym panuje szczególna swiąteczna atmosfera, w której dużą rolę odgrywa wystrój mieszkania. Trudno jest sobie wyobrazić Boże Narodzenie w Polsce bez pięknie przystrojonej choinki i wieczerzy wigilijnej.
Pierwsze choinki pojawiły się w Polsce dopiero w XIX wieku, szczególnie w miastach, w domach ewangelików pochodzenia niemieckiego a następnie w całej Polsce. Wczesniej, polskie domy zdobiły gałązki sosny, swierku i jodły. Do wystroju używano również snopy zbóż, siano i słomę. Elementy te miały zapewnić gospodarzom dobre urodzaje oraz przypominały o ubogim narodzeniu Jezusa. Tradycja ta w części przetrwała do dziś a przypomina ją mała wiazka siana ułożona pod obrus. (więcej) A oto kilka najbardziej znanych polskich kolęd :
Karnawał
Nowy Rok i poprzedzająca go zabawa sylwestrowa rozpoczynają karnawał - czas hucznych, połączonych z tańcami zabaw. Spośród tradycyjnych polskich rozrywek, które przetrwały do dziś, warto wspomnieć o kuligach, popularnych przez wieki wśród szlachty. Kulig, czyli korowód sań sunął od dworu do dworu, a w każdym z nich czekał na gości obfity poczęstunek, po którym rozpoczynały się tańce. Obecne kuligi mają znacznie skromniejszą oprawę. Zimowe wyprawy na saniach kończą się zwykle biesiadą przy ognisku, podczas której jada się przysmaki z pieczonej kiełbasy lub mięsa czy tradycyjny polski bigos.
Ostatni czwartek karnawału, tzw. tłusty czwartek to dzień, w którym na stołach królują słodkie przysmaki smażone na tłuszczu: pączki - puszyste kule z drożdżowego ciasta nadziewane konfiturą, oraz chrust, czyli faworki - cieniutkie, kruche paseczki ciasta przewleczone przez nacięcie w środku.
Karnawał kończy huczna zabawa w nocy z wtorku na środę popielcową, czyli "śledzik", lub "śledziówka". Danie wieczoru - śledź w najrozmaitszych wariantach - to zapowiedź nadchodzącego postu.
Topienie Marzanny
Jedną z podtrzymywanych do dziś tradycji jest topienie Marzanny, które odbywało się w czwartą niedzielę Wielkiego Postu. Dla naszych przodków obyczaj ten związany był z odwiecznym rytmem wegetacyjnym. Wyrażał radość z nadchodzącej wiosny, która oznaczała odrodzenie się świata, przyrody, zapowiadała przyszłe plony, a więc dostatek. Marzanna - symbol zimy - to słomiana kukła o kobiecej postaci, ubrana w białe płócienne szaty, przystrojona koralami i wstążkami. Na Śląsku odziewano ją w paradny strój weselny, na głowę wkładano wianek. Marzannę obnoszono po wszystkich domach we wsi, po czym zdzierano z niej ubranie i rozrzucano je po polach. Następnie topiono ją w rzece, stawie, jeziorze lub po prostu w większej kałuży. Bywało, że kukłę podpalano i płonącą wrzucano do wody. Marzannę wyprowadzano ze wsi jedna drogą, drugą zaś wprowadzano tzw. maik -ozdobione wstążkami, koralikami, kwiatami i wstążkami zielone gałęzie symbolizujące wiosnę. W kolejnych stuleciach obrzęd ten nabierał coraz bardziej zabawowego charakteru. Dziś topienie Marzanny jest przede wszystkim zabawą dzieci i młodzieży, odbywającą się 21 marca. Świętuje się wówczas dzień wiosny i... wagarowicza.
Święta Wielkanocy
Zwana rόwnież niedzielą Kwietną lub Wierzbną, Niedziela Palmowa jest początkiem Wielkiego Tygodnia. Jest barwnym świętem religijnym obchodόw triumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy gdy narόd witał Chrystusa powiewając gałązkami palmowymi.... W Polsce tradycja święconki sięga XIV wieku... Ze świętami wielkanocnymi kojarzą się pisanki i rόżne zwyczaje.... (więcej)
Dalsze teksty w opracowaniu